بررسی اثرات آزادسازی و رشد صادرات بخش صنعت ایران بر رشد اقتصادی این بخش به انضمام ارزیابی روند جهانی‌شدن و آزادسازی صنعت پتروشیمی ایران

        

بررسی اثرات آزادسازی و رشد صادرات بخش صنعت ایران بر رشد اقتصادی این بخش

به انضمام ارزیابی روند جهانی‌شدن و آزادسازی صنعت پتروشیمی ایران

 

 

دکتر علی محمدی پور

 

 

وضعیت داوری مقاله: مقاله حاضر در کتاب مجموعه مقالات علمی پژوهشی تخصصی صنعت پتروشیمی به طور کامل به چاپ رسیده و در همایش علمی- پژوهشی کشوری توسعه صنایع مکمل و پایین دست پتروشیمی، از محرومیت زدایی تا رقابت بین المللی در 20 و 21 اسفند ماه سال 1386 در شهر تهران به صورت سخنرانی برگزیده شد. خاطر نشان می گردد بنا به اهمیت و غنی علمی مقاله حاضر، این مقاله بعنوان اولین مقاله به چاپ رسیده و معرفی گردید.

 

 

چکیده:

از جمله مهم‌ترین و مؤثرترین تحولات اقتصادی جهان در دهه اخیر، آزادسازی و رقابتی نمودن فعالیت‌های اقتصادی می‌باشد. حرکت به سمت اقتصاد باز در عرصة تعاملات اقتصادی به تدریج تمامی فعالیت‌های تولیدی و تجاری جهان را در بر گرفته‌ است. در پی تحولات اقتصادی سیاسی جهان، مذاکرات تجاری دو یا چند جانبه، مصوبات گات و متعاقباً مذاکرات WTO، بر محوریت بخش صنعت شکل گرفتند که اقتصاد ایران بخصوص بخش صنعت، متاثر از این تحولات بوده‌است. لذا با توجه به جایگاه استراتژیک بخش صنعت در اقتصاد ایران، در این مقاله روند آزادسازی این بخش از طریق بررسی شاخص‌های چهارگانه آزادسازی و تخمین مدل‌های اقتصادی مربوطه، مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. فرضیة آزاد محوری‌ بخش صنعت (یعنی تاثیر آزادسازی بر رشد اقتصادی آن)، آزمون شده که بر اساس نتایج حاصله، رشد اقتصادی ایران در بخش صنعت متاثر از آزادسازی این بخش می‌باشد و در حقیقت فرضیه مذکور تایید می‌گردد. نتایج آزمون فرضیة صادرات محوریِ‌ (یعنی تاثیر رشد صادرات بر رشد اقتصادی) بخش صنعت نیز موید تایید این فرضیه می‌باشد. بررسی آزمون علیت گرنجر در زمینه تعیین نحوة تاثیرگذاری آزادسازی صنعت و رشد اقتصادی صنعتی، نشان می‌دهد که یک رابطه دو طرفه ما بین رشد اقتصادی صنعت و آزادسازی در بخش صنعت وجود دارد. نهایتاً روند آزادسازی صنعت پتروشیمی بعنوان صنعت نمونه و پیشتاز کشور مورد بررسی قرار گرفته است. با توجه به اینکه صنعت پتروشیمی بیشترین میزان صادرات غیرنفتی کشور را به خود اختصاص داده و نبض صنعت ایران در زمینه بسط ارزآوری و توسعه اقتصادی قلمداد می شود، بر این اساس شاخص‌های چهارگانه آزادسازی برای صنعت پتروشیمی تحلیل گردیده و با آزمون علیت گرنجر، متبین گردید که در این بخش نیز یک رابطه دو طرفه ما بین شاخص‌های آزادسازی و رشد اقتصادی صنعت پتروشیمی ایران برقرار می باشد. با عنایت به پیگیری استراتژی آزادسازی در صنعت پتروشیمی و طرح سیاست شناورسازی قیمت این محصولات در دولت و مجلس، اهمیت بررسی رابطه اخیر پیش از پیش آشکارتر می گردد.

 

واژگان کلیدی: رشد اقتصادی، رشد صادرات، شاخص‌های آزادسازی اقتصاد (برای صنعت و صنعت پتروشیمی ایران) :SIT  ، DDT، IIT و LIT . 

ارزیابی عملکرد صنعت پتروشیمی ایران (2003-1990) به انضمام بررسی تاثیرات عضویت در WTO بر این صنعت

 

ارزیابی عملکرد صنعت پتروشیمی ایران (2003-1990)

به انضمام بررسی تاثیرات عضویت در WTO بر این صنعت

 

 

دکتر علی محمدی پور

 

 

وضعیت داوری مقاله: مقاله حاضر در کتاب مجموعه مقالات علمی پژوهشی تخصصی محور اقتصاد از گروه اصلی علوم انسانی به چاپ رسیده و در پنجمین همایش علمی- پژوهشی کشوری علوم انسانی و هنر در 29 و 30 آذر ماه سال 1385 در شهرهای آبادان و خرمشهر در محور اقتصاد برگزیده شد. نهایتاً این مقاله از بین کلیه مقالات ارائه شده در محور اقتصاد، بعنوان مقاله برگزیده و برتر موفق به دریافت لوح و سکه گردید.

 

چکیده:

پدیده جهانی شدن و توسعه پایدار از مهمترین مسائل اقتصادی هر کشور می باشد که جزء از طریق تامین نیازهای ارزی و بالابردن توان رقابتی تولیدات داخلی (بویژه در صنایع مزیت دار) میسر نمی گردد. استراتژی جهش صادرات غیر نفتی در گرو توسعه صادرات مزیت دار صنعتی میباشد. صنایع پتروشیمی از جمله مهمترین صنایع مزیت دار کشور بوده که هم از لحاظ وفور مواد اولیه در کشور به قیمت ارزان در داخل کشور به عنوان ثروت ملی و چه از لحاظ قابلیت دسترسی بدون هزینه حمل و نقل، تامین مالی، بیمه و ... دارای مزیت نسبی میباشد. این صنعت یکی از اصلی ترین منابع تامین درآمدهای صادراتی (غیر نفتی) کشور بوده و وجود منابع طبیعی و نیروی انسانی انبوه و متخصص پشتوانه بزرگی برای تحقق اهداف این صنعت پویا میباشد. به همین جهت این صنعت در سالهای اخیر بیشتر مورد توجه مسئولین کشور بوده و توسعه آن سرلوحه سیاسی و اقتصادی دولت و مردم این سرزمین قرار گرفته است. احداث مجتمع ها و بهره برداری از طرحهای جدید سبب توسعه صنعتی کشور گردیده و افزایش میزان اشتغال و توان تولیدی کشور را نیز در پی خواهد داشت. وفور نفت خام و گاز طبیعی در کشور سبب شده تا تحولات جهانی و نوسانات شدید قیمت نفت نتواند تاثیر منفی بر باثباتی و سودآوری صنایع پتروشیمی ایران بگذارد و صنایع پائین دستی و بازارهای داخلی این محصولات را از تحولات و بحرانهای جهانی نفت معصوم دارد. دسترسی به دریای آزاد و امکان استفاده از مسیر کشتی رانی جنوب کشور نیز از دیگر مزایای طبیعی کشور بوده و موجبات توسعه صادرات محصولات پتروشیمی را فراهم نموده است. به طوری که بزرگترین بازارهای هدف برای صادرات محصولات پتروشیمی، به ترتیب کشورهای چین و هندوستان و سایر کشورهای واقع درآسیای شرقی، خاورمیانه و آسیای جنوب شرقی میباشند که همگی در مسیر کشتی رانی جنوب واقع گردیده اند. با توجه به مزیت های نسبی عنوان شده در صنایع پتروشیمی کشور، الحاق به WTO فرصتی طلایی در جهت افزایش کمیت (حجم و تنوع) و کیفیت محصولات پتروشیمـی و نهایتاً توسعۀ تجارت آنها میباشد. تبدیل مزیت نسبی تولید این محصولات به مزیت رقابتی در راستای تطبیق صنعت پتروشیــمی ایران با شرایط و استاندارد های WTO از اهمیت ویژه ای برخوردار است. بنابراین بهره برداری از طرح های جدید و افزایش توان رقابت پذیری این صنعت در عرصه های بین المللی، استفاده از تکنولوژی نوین، شفاف سازی اطلاعات تجاری کشور از طریق رواج فن آوری اطلاعات و سیستمهای به روز در تجارت (حکومت، بانک، گمرک و نهایتاً تجارت الکترونیکی) از ضروریات رونق اقتصادی- تجاری این صنعت در ایران میباشد. بررسی تاثیر عضویت در WTO بر صنایع پتروشیمی کشور چین نشانگر افزایش بیکاری و فشار شدید بر تولید کنندگان است که مسلماً با تحمل فشارهای وارده در کوتاه مدت می توان به استفاده از مزایای عضویت در این سازمان در بلند مدت امیدوار بود.  

 

واژه های کلیدی:  صنعت پتروشیمی ایران، تولید پتروشیمی، فروش داخلی پتروشیمی، صادرات پتروشیمی، ارزآوری پتروشیمی و سازمان تجارت جهانی  

آزادسازی تدریجی حساب سرمایه و چگونگی بازسازی بخش مالی

 

آزادسازی تدریجی حساب سرمایه و چگونگی بازسازی بخش مالی

 

 

دکتر علی محمدی پور

 

 

چکیده:

چالشهای پیش روی اقتصاد کشور در راستای عضویت در سازمان تجارت جهانی و چگونگی مواجه اقتصاد ملی با پدیده جهانی شدن(Globalization) و طبعات آن، یکی از مهمترین مسائل اقتصادی کشور ایران در دهه اخیر خواهد بود. بر همگان متبین است که پدیده جهانی شدن در بستر رقابت پذیری بالا به وسیله ابزارهایی چون تجارت آزاد، توسعه سرمایه گذاری های خارجی و پیشرفت تکنولوژی میسر و تسریع می گردد. در حقیقت تجارت آزاد تولید را بر پایه صنایع مزیت دار شکل می دهد و از این طریق اقتصاد کشور را به صادرات محصولات مزیت دار و واردات کالاهای بدون مزیت وادار می نماید . به این ترتیب وابستگی متقابل اقتصادی کشور ها را گسترش داده و طبیعی است که پیشرفت تکنولوژی و بسط حجم سرمایه گذاری خارجی به تسریع در پدیده جهانی شده خواهد انجامید. آزاد سازی حساب سرمایه و ارتقای قابلیتهای بخش مالی از اهمیت بسازی در رشد و توسعه اقتصاد هر کشور برخوردار  میباشد. در مقاله حاضر، راهکار ها و چگونگی آزاد سازی تدریجی حساب سرمایه بررسی گردید. همچنین لزوم تطبیق بخش مالی و حتی در صورت نیاز بازسازی این بخش، در راستای بالا بردن توان جذب سرمایه های خارجی و چگونگی ایجاد ثبات مالی و اقتصادی، تشریح گردیده است. در مجموع منافع و خطرات آزادسازی حساب سرمایه مطرح، کنترلهای طبیعی حساب سرمایه معرفی، شاخص نظم عقلائی(Prudential Regulation) تعریف، مدل ریاضی بسیار ساده و روابط بین متغیرها بیان، مدل کاربردی اقتصاد سنجی مربوطه معرفی و چگونگی تشریح نتایج تخمین آن تشریح گردیده است. جهت آغاز بحث آزادسازی حساب سرمایه و تاثیرات آن بر اقتصاد ملی می بایست یک سری اصلاحات در بخش مالی صورت پذیرد. نظام عقلائی باید به نحوی تنظیم گردد تا بیشترین حرکت را در راستای توسعه جریان سرمایه آزاد داشته باشد. در این ضمینه می بایست سیاستهای پولی و تاثیرات آن بر روند آزاد سازی حساب سرمایه شناسایی شده و مکانیزم حاکم بر بازار ارز، چگونگی نوسانات و تحولات نرخ ارز و تاثیرات آن بر حساب سرمایه، تشریح گردند. نهایتاً سیاست های پولی و ارزی باید در راستای حرکت به سمت نظام مدیریت بازار، هدایت شوند. شایان ذکر است آزاد سازی حساب سرمایه علاوه بر آثار مستقیم خود بر بازار سرمایه و تسریع روند رشد و توسعه اقتصادی هرکشور، میتواند اهداف عمومی جامعه را نیز محقق گرداند. بهبود کارآمدی اقتصادی، امکان حمایت مالی و ثبات اقتصادی از آن جمله اند. لازم به ذکر است در این مقاله آزاد سازی حساب سرمایه در قالب مباحث اقتصاد کلان، همراه با پیش بینی وضعیت تراز پرداخت ها مطرح گردیده است. مدلهای مطرح شده برای کل اقتصاد بوده و روابط مطرح شده قابل تامیم به بخشهای مختلف یک اقتصاد نمیباشند. از جمله مهمترین منافع آزاد سازی حساب سرمایه میتوان تسریع تعدیل حساب سرمایه و رشد و توسعه اقتصادی را عنوان نمود. یک انتخاب جذاب برای اکثر کشور های توسعه یافته میباشد. شواهد زیادی نشان میدهد، کنترل جریان سرمایه در برقراری توازن در تراز پرداختها چندان کارساز نمیباشد. از طرفی نیز حذف کنترلهای جریان ورودی و خروجی سرمایه، به گسترش جریان سرمایه و توسعه سرمایه گذاری توسط سرمایه گذاران بین المللی در راستای افزایش کارائی اقتصادی، منتج می گردد. ولیکن از جمله مهمترین ریسکهای آزادسازی حساب سرمایه، امکان عدم استفاده کارآمد از سرمایه های ورودی به علت ناتوانی بخش مالی میباشد. بسیاری از اقتصاددانان بر این باورند که مشکل اساسی برخی از کشور ها بویژه کشورهای در حال توسعه، کمبود سرمایه نیست بلکه مسئله حائز اهمیت عدم استفاده کارآمد از سرمایه های موجود به علت ضعف در بخش مالی این کشورها میباشد.

 

واژگان کلیدی: حساب سرمایه، بازسازی مالی، سازمان تجارت جهانی، جهانی شدن و شاخص نظم عقلائی

 

مطالعه موردی تحولات صنایع پتروشیمی چین با ورود به WTO در مقایسه با ایران به انضمام بررسی تحولات اقتصادی پیشروی این کشور

 

مطالعه بسیار ارزشمند و مهم:

     

مطالعه موردی تحولات صنایع پتروشیمی چین با ورود به WTO در مقایسه با ایران به انضمام بررسی تحولات اقتصادی پیشروی این کشور

 

دکتر علی محمدی پور

سال 1388

 

چکیده:

با عنایت به پذیرش ایران به عنوان عضو ناظر در WTO و همچنین پیاده‌ نمودن طرحهای خصوصی‌سازی گسترده بخصوص در زمینه صنایع پتروشیمی، ضرورت مطالعه تاثیرات عضویت در WTO بر صنعت پتروشیمی به شدت احساس می‌شود. در این راستا استراتژی و سیاست‌های کلان کشور چین جهت کاهش آثار منفی جهانی شدن و عضویت در WTO بر صنعت پتروشیمی تحلیل می گردد تا با مقایسه انطباقی با صنایع پتروشیمی ایران، بتوان راهکارهای متناسبی برای اقتصاد ایران ارائه نمود. پیوستن به WTO و جهانی شدن، نه تنها برای چین، بلکه برای بسیاری از کشورها، امری است که دیر یا زود به وقوع خواهد پیوست. با استفاده از  طراحی ماتریکس SWOT می توان نکات حساس و آسیب‌پذیر صنایع پتروشیمی چین و همچنین مشکلات پیشروی این صنعت را واکاوی نمود. شرکت‌های پتروشیمی چین اگرچه در داخل کشور قوی بوده و بازارهای داخلی را در دست داشتند، اما در مقابل رقبای بزرگ جهانی از توان لازم جهت رقابت برخوردار نبودند و در صورت باز شدن مرزها و آزادی واردات محصولات مشابه با کیفیت بالاتر و قیمت پایین‌تر(رقابتی)، بدون برنامه‌ و آماده‌سازی داخلی، با مشکلات عدیده و ورشکستگی مواجه می‌شدند. تجربه عضویت کشورهای مختلف در WTO نشان می‌دهد که افزایش واردات، کاهش قیمت محصولات، از دست دادن بازار داخلی و بازارهای هم‌پیمانان استراتژیک، از اصلی‌ترین پیامدهای پیوستن به تجارت جهانی است. آنگاه که این پیامدها با مسائلی نظیر عدم دسترسی به دانش فنی روز، ناتوانی در افزایش ظرفیت‌ها، عدم ایجاد تنوع و تغییر در محصول و ضعف در خدمات پس از فروش همراه شود، سرانجامی جز ورشکستگی برای شرکت‌های پتروشیمی چین به‌دنبال نخواهد داشت. از این رو می‌توان نتیجه‌گیری نمود، تا زمانی‌که صنعت پتروشیمی چین از کشورهای پیشرفته، عقب‌تر است، در جریان ورود به WTO با این چالش‌ها مواجه خواهد بود. بزرگترین و اصلی‌ترین مشکل صنایع پتروشیمی به هنگام پیوستن به WTO که آسیب‌پذیری آنان را حداکثر می‌نمود، اندازه کوچک و محدود آنها میباشد. در گزارش پیشرو، پس از بیان ضرورت توجه به پیامدهای پیوستن به سازمان تجارت جهانی، برخی راهکارها برای صنایع پتروشیمی چین بیان می گردد. کاهش هزینه شرکت‌ها، توسعه مکانیزم‌های هوشمند اطلاع رسانی، ادغام شرکت‌ها و نهایتاً جذب سرمایه و سرمایه‌‌گذاری خارجی از جمله اصلی‌ترین راهکار‌ها برای صنایع پتروشیمی کشور مزبور بود که با کمی تامل در این راهکارها، می‌توان عنوان نمود که عمده این راهکارها برای صنعت پتروشیمی ایران نیز قابل استفاده می‌باشد. گسترش صنایع پتروشیمی تنها به بهانة اشتغال‌زایی و توسعة مناطق محروم، در نقاطی که از توجیه اقتصادی و فنی برخوردار نیستند و همچنین واگذاری توسعة صنایع پایین‌دستی به بخش خصوصی که دچار مشکلاتی نظیر عدم دسترسی به تکنولوژی روز، عدم برخورداری از واحدهای تحقیق و توسعة قوی و نیز تولید در ظرفیت‌های محدود هستند، از جمله ضعف‌های اساسی پتروشیمی ایران در مواجهه با مسأله پیوستن به WTO به‌شمار می‌رود. ایجاد ده‌ها شرکت مختلف با توان محدود در حوزة تولید محصولات پایین‌دستی پتروشیمی، از جمله مسائلی است که صنعت پتروشیمی کشور، خاصه صنایع پایین‌دستی را در پروسه جهانی‌شدن با مشکلات اساسی روبرو خواهد نمود؛ برخی از آنها در کسب بازار داخلی کشور موفق نیستند، امنیت لازم را در تأمین خوراک خود ندارند و از توان جذب و به ‌کارگیری تکنولوژی‌های روز بی‌بهره‌اند، لذا توسعة کمی این شرکت‌ها، به‌جای توسعة کیفی آنها در طولانی‌مدت و در مواجهه با پدیده‌هایی نظیر جهانی‌شدن، نه تنها برای شرکت‌های خصوصی، بلکه برای خود شرکت ملی صنایع پتروشیمی نیز مشکل‌ساز خواهد بود. زیرا این شرکت بهترین و در دسترس‌ترین مشتریان مواد پایه خود را یکی پس از دیگری از دست خواهد داد. بنابراین لازم است، شرکت ملی صنایع پتروشیمی به مسأله جهانی شدن توجه بیشتری نموده، وضعیت موجود و توان خود را سنجیده و با بررسی پیامدهای پیوستن به WTO، چالش‌های احتمالی را بشناسد و تدابیر لازم را برای آن زمان، از امروز اتخاذ نماید.

 

واژگان کلیدی: اقتصاد چین، صنایع پتروشیمی، سازمان تجارت جهانی، استراتژی کلان، ماتریکس SWOT، سرمایه‌‌گذاری خارجی، مناطق محروم و توجیه اقتصادی

     

تحلیل آثار عضویت در سازمان تجارت جهانی بر صنایع پتروشیمی ایران

تحلیل آثار عضویت در سازمان تجارت جهانی بر صنایع پتروشیمی ایران

 

دکتر علی محمدی پور

سال 1384

چکیده:

        در مطالعه حاضر، ضمن طرح نظر اجمالی بر شکلگیری سازمان تجارت جهانی، هدف از ایجاد این نهاد مطرح می گردد. بر این اساس اصول بنیادین و پایه ای WTO مورد بررسی قرار می گیرد و در همین خصوص،  نتایج حاصل از عملکرد سازمان تجارت جهانی واکاوی می شود. در ادامه مباحث مطرح شده، پیشینه ایران و سازمان تجارت جهانی ارائه و مراحل عضویت ایران در این سازمان در مقاطع مختلف زمانی تشریح می گردد. در این راستا تاثیرات عضویت در WTO بر صنایع پتروشیمی ایران به عنوان مهمترین صنایع درآمدزا در ایرن مورد تحلیل قرار گرفت. صنایع پتروشیمی بعد از نفت خام، اصلی ترین منبع ارزآوری ملی بوده و الحاق این صنایع به پدیده جهانی سازی میتواند تاثیرات شگرفی بر این ارزآوری ملی داشته باشد. مطالعات نشان می دهد تبدیل مزیت نسبی تولید این محصولات به مزیت رقابتی در راستای تطبیق صنعت پتروشیــمی ایران با شرایط و استاندارد های WTO  از اهمیت ویژه ای برخوردار است. نتیجه آنکه با توجه به مزیت های نسبی عنوان شده در صنایع پتروشیمی کشور ، الحاق به WTO  فرصتی طلایی در جهت افزایش کمیت (حجم و تنوع) و کیفیت محصولات پتروشیمـی و نهایتاً توسعۀ تجارت آنها می باشد. جهت ادامه روند موفقیت آمیز صنایع پتروشــیمی با ادامه خصوصـی سازی شرکـــت ها ، می بایست یک نظام هماهنگ بازاریابی و تخصیص محصولات بر طبق نیاز بازارهای داخلی توسط شرکت بازرگانی و یا سازمان مشترکی از تولید کنندگان محصولات پتروشیمی با اتکا به کارشناسان باتجربه خود تشکیل گردد و مازاد بر نیاز داخل را نیز با برنامه ریزی بهینه به بازارهای مختلف جهان عرضه دارد.

واژه های کلیدی: سازمان تجارت جهانی، صنایع پتروشیمی ایران، مزیت نسبی، مزیت رقابتی، برنامه ریزی بهینه و عضویت ناظر.